In de geschiedenis van het Nederlandse harmonium behoort zeker ook de naam Joh. Th. Ruijf een plaats te krijgen. Ruijf, die zich presenteerde als orgelbouwer, was gevestigd in het Overijsselse Dedemsvaart. In de jaren veertig van de twintigste eeuw maakte Ruijf reclame voor harmoniums die door hem geschikt waren gemaakt voor kleine kerkgebouwen.
|
|
Ruijf plaatste achter het harmonium een vrijstaande kast, waarin een windmotor van behoorlijke afmetingen werd ondergebracht. Deze windmotor werd met een flexibele slang aangesloten op de balg van het harmonium. Aangezien Ruijf voor zijn product een zuigwindharmonium gebruikte, wordt de balg dus "leeggezogen". De (onder)druk in de balg wordt niet, zoals gebruikelijk, bepaald door een veiligheidsventiel, maar door een regelsysteem dat tot stand komt via een kabeltje. Dat loopt, over een katrol, vanaf de balg door de achterwand van het harmonium naar de kast met de windmachine.
Een jaar of vier geleden maakte ik voor het eerst kennis met een kerkharmonium van de firma Ruijf. Het kerkkoor waarvan ik de vaste begeleider ben, was uitgenodigd om op te treden in de Ned. Herv. Kerk te Helenaveen.
In deze kerk stond zowel een pijporgel als een harmonium opgesteld. Het pijporgel bleek een recente aanwinst te zijn. Het harmonium, als oudgediende, stond nog speelklaar opgesteld. Het registerbord vermeldde "RUIJF DEDEMSVAART" en "SPECIAAL SYSTEEM".
Natuurlijk was mijn nieuwsgierigheid gewekt, en nadat een gedienstig kerkenraadslid de stekker in een naburig kamertje in het stopcontact had gestoken, kon ik voor ´t eerst in mijn leven een Ruijf kerkharmonium bespelen en beluisteren.
Draagkrachtig, maar niet zonder poëzie, zo zou ik de klank willen beschrijven. Het volume duidelijk groter dan je van een doorsnee zuigwindinstrument mag verwachten. Mede dankzij de goede akoestiek van de kerk was het een lust om de ruimte met harmoniumklanken te vullen. U zult begrijpen dat ik de koorwerken die zich daarvoor leenden, dan ook van een harmoniumbegeleiding voorzien heb. Tot genoegen van de Helenaveners, die nog erg gesteld bleken te zijn op het harmonium dat ze vijftig jaar eerder hadden aangeschaft.
Het instrument dat Ruijf als basis voor dit kerkharmonium
gebruikte, is een vierspels zuigwindharmonium; vrij zeker van Amerikaanse
afkomst. Het heeft (uiteraard) geen treden meer. De kniehevels hebben de
gebruikelijke functie, links volle werk en recht de fortekleppen. De
klavierdeling is gelegen tussen e en f. De dispositie is van links naar rechts:
Viola 4Ft
Dulciana 8´
Saxophone 8Ft
Bourdon 16 Ft
Bass Coupler
Diapason 8´
Forte
Vox humana
Forte
Melodia 8´
Treble Coupler
Cello 16Ft
Gamba 8Ft
Echo 8Ft
Flute 4Ft
Vox Celeste 8Ft
Nb. de voetmaat aanduidingen (Ft en ´)
zijn hier weergegeven zoals aangetroffen op de registerschildjes.
Helaas is dit interessante specimen van Nederlandse harmoniumhistorie sinds een half jaar dakloos. Men heeft besloten het instrument uit de kerk te verwijderen. Het wacht thans op een passende bestemming, en het is zolang opgeslagen bij een particulier. Daar heb ik het enkele maanden geleden (augustus 2002)gefotografeerd en bespeeld. Het viel toen des te meer op hoe perfect het harmonium nog te bespelen is, hoe goed het op stemming is en hoe gaaf het er nog uit ziet.
De goede staat van het harmonium verbaasde mij des
te meer toen ik door Wim Olthoff te Kornhorn attent werd gemaakt op een artikel
dat in 1949 werd gepubliceerd in het blad Organist
en Eredienst. Het werd geschreven door M. Vetter en het gaat over het Ruijf
kerkharmonium.
Vetter waarschuwt tegen de aanschaf van een
Ruijf kerkharmonium. Hij heeft een groot aantal bezwaren, waaronder de
belangrijkste zijn dat door de hoge winddruk de toon geforceerd gaat klinken en de tongen kunnen breken. Als U dit alles zelf nog eens wilt nalezen, kunt U het
artikel ook vinden in de 4e jaargang nr. 3 van de Vox Humana, het kwartaalblad van de Harmonium Vereniging Nederland.
Wie het kerkharmonium van Helenaveen bekijkt en beluistert, moet wel tot de conclusie komen dat in elk geval voor dit instrument de bezwaren van de heer Vetter niet steekhoudend zijn gebleken.
Het enige ontsierende aan het harmonium is de
motorschakelaar, die op een zeker moment midden onder het klavier is
aangebracht. Dit is gedaan ten gerieve van Jules de
Corte, de bekende, in 1996 overleden blinde zanger-pianist-kleinkunstenaar.
Deze heeft namelijk in zijn
jonge jaren een organistenopleiding genoten. In zijn latere jaren was hij
in Helenaveen en omstreken ook werkzaam als organist (in de Ned.
Herv. Kerk van Helenaveen dus als harmoniumspeler!).
ps. Het Ruijf harmonium heeft intussen (april 2003) onderdak gevonden in het harmoniummuseum in het Veenpark te Bargercompascuum.
terug naar het begin